گیربکس ها به همان اندازه که مهم هستند از قطعات متعددی نیز تشکیل میشوند .مهمترین بخش یک گیربکس چرخ دنده های آن هستند که بسته به نوع گیربکس در اشکال و جنس های مختلف مورد استفاده قرار میگیرند در ساختمان گیربکس تعداد زیادی چرخ دنده روی هم سوار میشوند وبسته به فعالیت هر یک میزان قدرت و گشتاور انتقالی از موتور به چرخ ها مشخص میشود .هر یک از چرخ دنده ها نشانگر یکی از دنده های روی دسته دنده داخل کابین هستند.
وجود این چرخ دنده ها در تمام انواع گیربکس ثابت است اما نوع و تعداد انها تغییر میکند. اگر میخواهید تصوری از چرخ دنده های داخل یک گیربکس داشته باشید چرخ دنده های مختلف یک دوچرخه ی دنده ای را تصور کنید که احتمالا آن را زیاد دیده اید.اجزای دیگر سیستم گریبکس خودرو که در درجه کمتر اهمیت داردعبارتند از :
پوسته گیربکس -شافت ورودی یا محور کلاج- شافت واسط یا محور زیر- شافت خروجی یا محور اصلی- یاتاقان یا بیرینگ گیربکس- دسته دنده- میل ماهک- ماهک-کشویی دنده- دنده برنجی - کاسه نمد یا عایق نشت - چرخ دنده های گیربکس
انواع گیربکس:
گیربکس های دستی - گیربکس های اتوماتیک یا خودکار- گیربکس نیمه خودکار
گیربکس دستی:
گیربکس دستی به دو دسته تقسیم میشوند که دسته قدیمی تر اکنون تنها در موتور سیکلت ها مورد استفاده قرار میگیرند و استفاده از آنها در انواع خودرو ها منسوخ شده است. گیربکس های دستی عموما 4 یا 5 سرعته طراحی میشونداما به ندرت نمونه های 6 سرعته آن تولید میگردد.
گیربکس ترکیبی:
در این نوع گیربکس دستی باید تعویض دنده ها به صورت پشت هم و به ترتیب صورت میگرفت و امکان تغییر دنده ها مثلا از دنده 2به دنده4 وجود نداشت این معضل رانندگی و کاهش یا افزایش سرعت را سخت و زمانبر میکند.
گیربکس غیر ترکیبی:
این نوع جعبه دنده دستی که امروزه به عنوان گیربکس های دستی در انواع سواری مورد استفاده است قابلیت جا گذاشتن برخی سرعتها و جهش به سرعت بالاتر دنده را دارد.برای مثال می توان دسته دنده را از سرعت 2به 4 منتقل کرد و نیاز به رعایت ترتیب نیست.
انواع گیربکس های اتوماتیک:
استفاده از این نوع گیربکس ها راحت تر و ساده تر استو نیاز به مهارت بالایی در رانندگی برای تعویض دنده های به موقع و درگیر کردن کلاچ ندارد.برای استفاده از آنها قرار دادن دنده در حالت رانندگی و فشردن پدال گاز کافی است تا خودرو به حرکت دراید.در این سیستم که از پیچیدگی های فراوانی برخوردار است پدال کلاچ حذف میشود و دنده صحیح و مناسب توسط خودرو برای راننده انتخاب میشود.امروزه انواع مختلفی از گریبکس های خودکار در صنعت خودروسازی توسط کمپانی های متفاوت مورد استفاده قرار میگیرد عمده آنها عبارتند از :
گیربکس های خودکار سیاره ای:
متداولترین گیربکس های خودکار در صنعت خودروسازی هستند و از چرخ دنده های خورشیدی سیاره ای برای انتقال قدرت استفاده میکنند. کلاچ خودکار آنها هیدرولیکی است با یک سیستم کنترلی مجزا. پیشتر این گیربکس ها 3 یا نهایتا 4 سرعته ساخته می شدند ولی بل پیشرفت صنعت مکانیک اکنون گریبکس های AT با 9 سرعت تولید میشوند.البته که از آنها در خودروهای پیشرفته و لوکس و اسپرت استفاده میشود.
گیربکس های AMT :
این گیربکس ها براساس جعبه دنده های دستی طراحی شده اند و عمل کلاچ گیری و تعویض دنده ها در آنها از طریق قطعات الکترومکانیکی که روی آنها نصب شده است انجام میشود این نوع گیربکس ها که سیستم ساده تری دارند در قطعات و اجزا با گیربکس های دستی مشترک هستندبه همین دلیل هزینه ساخت و نگهداری آنها کمتر است برای تغییر گیربکس خودرو از نوع دستی به نوع اتوماتیک از جعبه دنده های AMT استفاده می شود.
گیربکس های پیوسته متغییر یا CVT:
از عمر استفاده از این گیربکس ها چندان نمی گذرد اما همین زمان تقریبا کوتاه کافی بوده تا به یکی از محبوب ترین گیربکس های خودکار در صنعت خودرو سازی تبدیل شود. در این نوع جعبه دنده تعویض دنده ها به صورت پیوسته انجام میشود و فاصله که منجر به افت توان و شتاب شود در بین تعویض دنده ها احساس نمی شود.
قطعات آنها متفاوت از قطعات معمول مورد استفاده در دیگر گیربکس ها است و انتقال قدرت در آنها توسط دو قطعه مخروطی شکل به نام پولی و تسمه ای پلیمری یا فلزی که این دو مخروط هر یک دارایمحورهای مجزایی هستند که حول آنها حرکت دورانی دارند. تغییر سرعت حرکت نسبی آنها سبب تغییر گشتاور و در نتیجه تغییر دنده می شود
گیربکس های DCT یا دو کلاچه:
جدیدترین فناوری های مکانیکی در این نوع جعبه دنده ها به کار گرفته شده است. ساختار آنها شبیه به گیربکس های دستی معمولی است اما با استفاده از دو جعبه دنده مستقل که هر یک به سیستم کلاچ جداگانه مستقل خود مرتبط هستند دنده های زوج و فرد به صورت جداگانه روی این دو گیربکس مجزا تعبیه شده اند.
هردو جعبه دنده در این سیستم با یک واحد پردازنده گیربکس در ارتباط هستند و کنترل سیستم کلاچ گیری توسط این واحد صورت می گیرد.تغییر دنده و سرعت نیز با قطعات الکترومکانیکی متصل به محور های جعبه دنده ها که به صورت تمام اتوماتیک فعالیت دارند امکان تعویض دنده دستی را نیز به راننده می دهند.این نوع گریبکس ها که معمولا به صورت پنج و شش سرعته تولید میشوند در خودروهای لوکس به کار میروند و استفاده از مدل هفت سرعته آنها نیز به تازگی در خودروهای اسپرت و مسابقه ای رواج یافته است.
گیربکس های نیمه خودکار:
این نوع گیربکس ها که منوتیک نیز نامیده میشوند عمل تعویض دنده را برای راننده ساده تر از نوع دستی و کارآمدتر از نوع اتوماتیک میسازدتفاوت آنها با گیربکس های خودکار و دستی در این است که عمل تعویض دنده به صورت خودکار انجام میشوداما به راننده امکان کم و زیاد کردن دنده ها به صورت دلخواه را می دهد.
گیربکس های تیپ ترونیک:
این جعبه دنده که از ابداعات شرکت پورشه است و مالکیت انحصاری این کمپانی محسوب می شود عملکردی شبیه به گیربکس های خودکار معمولی دارد.پورشه امتیاز استفاده از این سیستم را به برخی خودروسازان مانند فولکس واگن و ائودی فروخته است. در این سیستم امکان تعویض دنده توسط سیستم خودکار وجود دارد بنابراین اگر فاصله تعویض دنده ها توسط سیستم خودکار زیاد باشد و ضرایب آنها با اختلاف زیاد انتخاب شوند راننده میتواند به صورت دستی اقدام به تعویض دنده نماید. این نوع جعبه دنده امکان دنده معکوس را نیز به راننده می دهد.
