وقتی به یک ساختمان زیبا نگاه میکنیم، اولین چیزی که توجه ما را جلب میکند، نمای ظاهری، طراحی و معماری آن است. اما آنچه که یک سازه را از یک سازهی معمولی به یک محیطی زنده، ایمن و قابل سکونت تبدیل میکند، شبکهی پیچیده و حیاتی تاسیسات ساختمان است. به عبارت ساده، تاسیسات، روح و سیستم عصبی یک بنا هستند.
تاسیسات ساختمان به مجموعهای از سیستمهای فنی و مهندسی گفته میشود که برای ایجاد آسایش، امنیت و کارایی در داخل ساختمان نصب و راهاندازی میشوند. این سیستمها امکانات اولیهای مانند آب گرم و سرد، گرما و سرمای مطبوع، هوای تازه، برق رسانی و ارتباطات را فراهم میکنند.
یک ساختمان بدون تاسیسات، مانند یک پیکر بیروح است که فاقد کوچکترین مواهب زندگی مدرن است.
اجزای اصلی تاسیسات ساختمان چیست؟
کار تاسیسات ساختمان بسیار گسترده است و به شاخههای تخصصی مختلفی تقسیم میشود که مهمترین آنها عبارتند از:
1. تاسیسات مکانیکی (Mechanical): این بخش به همهی سیستمهایی میپردازد که با سیالات (آب، گاز، هوا) سروکار دارند.
· تاسیسات گرمایش، سرمایش و تهویه مطبوع (HVAC): قلب تاسیسات مکانیکی. شامل موتورخانه، چیلر، بویلر، پمپها، کولرها، فنکوئلها، هواساز و سیستم لولهکشی و کانالکشی است.
· تاسیسات بهداشتی (آب و فاضلاب): سیستمهای انتقال آب سالم و بهداشتی به نقاط مختلف ساختمان و همچنین دفع بهداشتی فاضلاب. شامل لولهکشی آب سرد و گرم، مخازن ذخیره آب، پمپهای فشار آب و سیستم فاضلاب است.
· تاسیسات گاز رسانی: طراحی و اجرای ایمن شبکهی لولهکشی گاز برای تامین سوخت سیستمهای گرمایشی و پختوپز.
· تاسیسات استخر، سونا و جکوزی: سیستمهای filtrاسیون، گرمایش و ضدعفونی کننده آب.
2. تاسیسات الکتریکی (Electrical): این بخش نیروی حیاتی یعنی برق را به ساختمان میآورد.
· سیستم روشنایی: طراحی و اجرای شبکهی چراغها و کلیدهای روشنایی.
· پریزهای برق و تلفن: توزیع точек دسترسی به برق و ارتباطات در سرتاسر ساختمان.
· تابلوهای برق و سیستمهای حفاظتی: مغز سیستم الکتریکی که شامل کلیدهای circuit breaker، فیوزها و سیستم ارت برای محافظت در برابر برقگرفتگی است.
· سیستمهای اعلام و اطفاء حریق: نصب دتکتورهای دود، آژیرها و سیستم sprinkler برای حفظ ایمنی ساکنان.
· سیستمهای هوشمندسازی (BMS): سیستم مدیریت ساختمان که تمامی تاسیسات مکانیکی و الکتریکی را یکپارچه کرده و بهینهسازی میکند.
3. تاسیسات ارتباطی و امنیتی:
· سیستم تلفن مرکزی و شبکهی کامپیوتری (LAN): ایجاد زیرساخت اینترنت و ارتباطات داخلی.
· سیستمهای امنیتی: دوربینهای مداربسته (CCTV)، intercom، سیستم کنترل تردد و دزدگیر.
فردی که در این حوزه کار میکند (چه به عنوان مهندس طراح، ناظر یا تکنسین اجرا) مسئولیتهای سنگینی بعهده دارد:
· طراحی: مطالعه نقشههای معماری و طراحی سیستمهای تاسیسات مطابق با استانداردها و نیاز ساختمان.
· محاسبه و برآورد: محاسبهی دقیق بار گرمایشی و سرمایشی، محاسبهی توان الکتریکی مورد نیاز و انتخاب تجهیزات مناسب.
· اجرا و نصب: نظارت بر اجرای صحیح لولهکشی، کانالکشی، سیمکشی و نصب تجهیزات مطابق با نقشهها.
· راهاندازی و تست: پس از نصب، سیستمها را راهاندازی، تنظیم و از صحت عملکرد آنها اطمینان حاصل میکند.
· تعمیر و نگهداری: عیبیابی و سرویس دورهای سیستمها برای عملکرد بهینه و جلوگیری از خرابی.
· آسایش: زندگی بدون آب گرم، سرمایش در تابستان و گرمایش در زمستان غیرممکن است.
· ایمنی: یک سیستم تاسیساتِ طراحیشده مطابق با اصول، از بروز حوادث ناگوار مانند آتشسوزی، برقگرفتگی و نشت گاز جلوگیری میکند.
· صرفهجویی در انرژی: یک سیستم بهینهشده میتواند مصرف انرژی و هزینههای جاری ساختمان را به شدت کاهش دهد.
· افزایش عمر ساختمان: نگهداری صحیح از تاسیسات، عمر مفید ساختمان را افزایش میدهد.
تاسیسات ساختمان به مجموعهای از سیستمهای حیاتی و غیرحالیاتی گفته میشود که برای ایجاد آسایش، امنیت و امکان بهرهبرداری از ساختمان نصب میشوند. این سیستمها به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
۱. تاسیسات مکانیکی (Mechanical Installations)
این تاسیسات مربوط به سیستمهای حرارتی، برودتی، آبرسانی و بهداشتی هستند.
الف) تاسیسات گرمایشی:
· دیگ چگالشی (بویلر): قلب سیستم گرمایش مرکزی که آب را گرم میکند.
· رادیاتور: رایجترین وسیله برای انتقال حرارت به محیط.
· فنکویل: دستگاهی که با استفاده از یک کویل و فن، هوای گرم یا سرد را در محیط منتشر میکند.
· سیستم گرمایش از کف: لولهکشی در کف ساختمان که حرارت را به صورت یکنواخت پخش میکند.
· پکیج دیواری یا زمینی: برای واحدهای مستقل، هم آب گرم و هم گرمایش محیط را تأمین میکند.
· شوفاژخانه: اتاقی مجهز که دیگ، پمپها و سایر تجهیزات گرمایشی در آن قرار دارد.
ب) تاسیسات سرمایشی:
· کولر آبی: معمولاً برای مناطق خشک و با هزینه اولیه پایین.
· کولر گازی: در انواع مختلف پنجرهای، اسپلیت (یککپسوله، چندکپسوله) و داکت اسپلیت.
· چیلر: سیستم سرمایش مرکزی برای ساختمانهای بزرگ که آب سرد تولید میکند و به فنکویلها میفرستد.
· هواساز (AHU): دستگاه بزرگی که هوا را تهویه، گرم، سرد و فیلتر میکند و از طریق کانال به تمام فضاها میفرستد.
· برج خنککننده (کولینگ تاور): برای دفع حرارت چیلرها به محیط بیرون استفاده میشود.
ج) تاسیسات آبرسانی و بهداشتی:
· لولهکشی آب سرد و گرم مصرفی: شبکه لولهکشی از کنتور اصلی تا نقاط مختلف ساختمان.
· لولهکشی فاضلاب و آب باران: شبکه جمعآوری و دفع فاضلاب و آب باران.
· منبع انبساط و مخزن ذخیره آب: برای ذخیرهسازی آب و جبران تغییرات فشار.
· پمپ آب: برای افزایش فشار آب در طبقات بالاتر.
· سیستم آب گرم مصرفی: شامل آبگرمکن، پکیج یا مبدلهای حرارتی.
· تجهیزات بهداشتی: روشویی، توالت، دوش، حمام و ...
د) تاسیسات آتشنشانی:
· شیرهای آتشنشانی (Standpipe): در طبقات نصب میشوند.
· اسپرینکلرها (Fire Sprinkler): به صورت خودکار در هنگام حریق فعال میشوند.
· سیستم اعلام حریق: شامل دتکتورهای دود، حرارت، شستی و آژیرها.
ه) سیستم تهویه مطبوع (HVAC): این سیستم ترکیبی از گرمایش،سرمایش و تهویه است و نقش کلیدی در تامین هوای تازه و خارج کردن هوای آلوده دارد. هواسازها اصلیترین جزء این سیستم هستند.
و) سیستم گازرسانی:
· لولهکشی گاز طبیعی از کنتور به آشپزخانه، موتورخانه و سایر نقاط.
· نصب شیرهای قطع و وصل و تجهیزات ایمنی.
ز) آسانسور و بالابر:
· از اجزای مهم تاسیسات مکانیکی ساختمانهای مرتفع.
---
۲. تاسیسات برقی (Electrical Installations)
این تاسیسات مربوط به سیستمهای الکتریکی و روشنایی هستند.
الف) سیستم برق رسانی:
· تابلوی اصلی برق (MDB): نقطه ورود برق به ساختمان.
· تابلوی تقسیم واحدها (SMDB): برای کنترل برق هر واحد.
· سیمکشی و کابلکشی: شبکه عبور سیمها در قالب داکت، ترانکینگ یا زیر گچ.
· پریزها، کلیدها و روشنایی: شامل تمامی نقاط روشنایی و پریزهای برق.
· سیستم اتصال به زمین (ارتing): برای ایمنی در برابر برقگرفتگی.
ب) سیستم روشنایی:
· روشنایی عمومی، معماری، امنیتی و دکوراتیو.
ج) سیستم صوتی و تصویری:
· سیستمهای داخلی (اینترکام)، آیفون تصویری و سیستم صوتی مرکزی.
د) سیستم برق اضطراری (UPS و ژنراتور):
· برای تأمین برق قسمتهای حیاتی مانند راه پلهها، آسانسور و سیستم اعلام حریق در زمان قطعی برق.
---
۳. تاسیسات هوشمندسازی (Smart Home Systems)
این تاسیسات مدرن، کنترل و مدیریت سایر سیستمها را به عهده دارند.
· سیستم مدیریت هوشمند ساختمان (BMS): کنترل مرکزی گرمایش، سرمایش، روشنایی و امنیت.
· کنترل روشنایی، دما و پردهها: به صورت خودکار یا از راه دور.
· سیستم امنیتی و نظارتی: شامل دوربینهای مداربسته (CCTV)، دزدگیر اماکن و کنترل تردد.
· سیستم شبکه و ارتباطات: شبکه محلی (LAN)، اینترنت و تلفن.
لولهکشی (آب سرد، گرم، فاضلاب)
· نصب و راهاندازی سیستمهای گرمایشی (پکیج، رادیاتور، گرمایش از کف)
· نصب و راهاندازی سیستمهای سرمایشی (کولر گازی، چیلر، فنکویل)
· نصب تجهیزات آتشنشانی (شیرهای آتشنشانی، اسپرینکلر)
· خواندن نقشههای فنی و اجرای آن
سیمکشی و کابلکشی ساختمان
· نصب تابلوهای برق (تابلوی اصلی، تابلوی واحدها)
· نصب سیستم روشنایی، پریز و کلید
· نصب سیستم اعلام حریق۳
· اجرای سیستم ارت (Earth) برای ایمنی
·
نصب و برنامهریزی سیستم BMS برای مدیریت مرکزی ساختمان.
· نصب و کانفیگ سیستمهای خانه هوشمند (مانند KNX, Zigbee).
· یکپارچهسازی سیستمهای مختلف (مثل ادغام سیستم اعلام حریق با تهویه و آسانسور).
·
برآورد هزینه و صورت وضعیت نویسی.
· مدیریت و نظارت بر تیم اجرایی.
· کنترل کیفیت اجرای پروژه.
· آشناایی با قوانین و مقررات ملی ساختمان.
· ارتباط موثر با کارفرما، مهندس ناظر و سایر پیمانکاران.
