در مطالب پیشین راجع به گندم و گیاه‌شناسی گندم و گونه‌های آن و کاربرد‌ها قطعاً صحبت شده است ولی در مورد کاشت تا برداشت گندم شاید کمتر صحبت شده باشد!
گندم یکی از قدیمی‌ترین و پر ارزش‌ترین گیاهان روی زمین است که بیش از هر محصول دیگری در دنیا کشت میشود و بیش از هر محصول دیگری تأمین کالری نموده و بیشترین پروتئین را در جیره غذایی انسان عرضه می‌کند.
برداشت گندم در ایران
محصول گندم از نظر تولید و سطح زیر کشت سالانه در ایران و جهان در درجه اول اهمیت قرار دارد. سطح زیر کشت گندم دیم در ایران بیش از ۴ میلیون هکتار است که بیشترین سطح زیر کشت زمین‌های زراعی را شامل میشود.
تولید موفق محصول در زراعت دیم با توجه به میزان رطوبت موجود و وضعیت آب و هوا و مصرف میزان مناسب کودهای مورد نیاز امکانپذیر است پس از کمبود بارندگی و رطوبت، مواد غذایی خاک مهمترین عوامل مؤثر در کیفیت و کمیت محصولات زراعی دیم می‌باشد.
مصرف متعادل کودهای شیمیایی باعث رشد مناسب محصول و حفظ ساختمان خاک واصلاح آن میشود. همچنین باعث رعایت مسائل کشاورزی پایدار گردیده و از اتلاف کودهای شیمیایی و ضرر و زیان اقتصادی جلوگیری می‌کند.
متوسط عملکرد گندم دیم در کشور ۸۹۰ کیلوگرم در هکتار است که بسیار پایین‌تر ار متوسط گندم دیم جهان می‌باشد در حالی که متوسط مصرف کودهای شیمیایی در ایران بیش از متوسط مصرف کود در کل جهان است.
خاک مناسب برای کشت گندم
در تعیین نوع خاک جهت کاشت گندم بایستی در درجه اول محیط را در نظر گرفت زیرا در نقاط مرطوب جنس زمین نسبت به نقاط خشک فرق می‌کند. در این صورت زمین باید شنی و یا شن و هوموسی باشد. در مناطق خشک برای کشت و تولید گندم باید این گیاه را در زمین‌های سنگین رسی و رسی هوموسی کشت نمود.
بطور کلی گندم گیاهی است که کشت آن در هر خاکی امکانپذیر است. مشروط بر آنکه خاک شور و باتلاقی نباشد. زیرا در این حالت امکان رشد گیاه و برداشت محصول وجود ندارد. همچنین خاک‌هایی که سطح آنها در اثر کار ادوات کشاورزی بالا آمده و پوک شده باشند. برای کشت گندم مناسب نیستند، بنابراین گندم باید در خاک‌هایی کشت گردد که کاملاً نشست کرده و خاک زیاد نرم و پودر نباشد.
بهترین و مناسب‌ترین خاک برای گندم، خاک‌های لیمونی رسی و لیمونی شنی که از رسوب رودخانه‌ها تشکیل شده‌اند و یا خاک‌های رسی و سیلیسی، با عمق کافی و مواد غذایی کافی می‌باشند. pHمناسب برای رشد خوب این گیاه حدود ۷ می‌باشد.
ارقام گندم و نیاز‌های آب و هوائی
گندم در طیف وسیعی از شرایط آب و هوائی کشت می‌گردد (اقلیم گرم و خشک، اقلیم معتدل و اقلیم سرد) بنابراین در هر اقلیم ارقام سازگار با شرایط آب و هوائی موردنیاز می‌باشد. گندم از نظر تأمین آب موردنیاز به طریق بارندگی و با آب آبیاری به دو دسته گندم آبی و دیم تقسیم میشود که برای هر دسته ارقام متفاوتی کشت می‌گردد.
بطور کلی در مناطقی که میزان بارندگی از ۳۵۰ میلیمتر کمتر باشد گندم باید آبیاری گردد. لذا در مناطق دیمکاری بایستی حداقل ۳۵۰ میلیمتر بارندگی با پراکنش مناسب وجود داشته باشد.
- تیپ رشد: به طور کلی گندم دارای سه تیپ رشدی زمستانه، بهاره، بهاره – زمستانه می‌باشد.
- تیپ زمستانه: این گندم‌ها در پائیز کاشته می‌شوند و برای اینکه بتوانند ساقه و خوشه تولید نمایند باید حتماً یک دوره‌های زمستان را گذرانده باشند.
- تیپ بهاره: این گندم‌ها برای به ساقه و به خوشن رفتن نیاز به سرمای زمستان ندارند، لذا در بهار کشت می‌شوند در مناطق معتدله ارقام تیپ بهاره در پائیز نیز کشت می‌شوند.
- تیپ بهاره – زمستانه: حد فاصل دو گروه بالا بوده و خواص هر دو گروه را دارا هستند آنها را می‌توان هم در پائیز و هم در بهار کشت نمود.
نحوه کاشت گندم
تهیه زمین مناسب: تهیه زمین مناسب یکی از مهمترین توصیه‌ها در راستای افزایش عملکرد گندم و البته هر محصول دیگری می‌باشد. بدین لحاظ اجرای عملیات ذیل جهت تهیه زمین مناسب ضروری است:
- ماخار نمودن زمین
- شخم در عمق ۲۵ الی ۳۰ سانتی‌متری.
- دیسک جهت خرد کردن کلوخه‌ها ( حالت مطلوب زمانی است که اندازه کلوخه‌ها بین فندق و گردو باشد.
- ماله زدن جهت تسطیح نمودن مزرعه و از بین بردن پستی و بلندی‌های به وجود آمده.
- کودپاشی توسط دستگاه سانتریفوژ تنظیم شده.
- دیسک جهت زیر خاک کردن کود درعمق ۱۵تا ۲۰ سانتی‌متری.
نکاتی در مورد کاشت گندم
ساقه خردکن ذرت و اثر آن در ایجاد تهیه زمین مطلوب:
از عوامل مهم کاهش عملکرد باقی ماندن ساقه‌های ذرت در مزرعه پس از برداشت این گیاه می‌باشد که با ایجاد فضا‌های زیاد در خاک مانع از ایجاد تراکم مناسب و همچنین عدم تهیه بستر مناسب کشت گندم می‌گردد.
آزمون خاک:
میزان مصرف کود توصیه شده طبق آزمون خاک انجام می‌گیرد.
انواع کودهای مورد استفاده:
کودهای ماکرو ( پرمصرف ) که شامل فسفاته و ازته و پتاسه میشود و
کودهای میکرو ( کم مصرف ) که شامل سولفات روی و سولفات آهن میشود.
تاریخ کاشت مناسب:
آنچه در کشت گندم بسیار مهم و اساسی است تاریخ کاشت صحیح می‌باشد که جلوتر از این تاریخ یا دیرتر از آن موجبات کاهش شدید عملکرد را فراهم خواهد ساخت.
میزان بذر در هکتار
میزان بذر‌ایده‌آل برای یک کشت صحیح از نظر تحقیقات کشاورزی حدود ۱۸۰ کیلوگرم است. البته این میزان با توجه به شرایط محیطی مختلف، تهیه زمین مناسب یا مطلوب یا متوسط، میزان شوری خاک، و به تأخیر افتادن تاریخ کاشت افزایش می‌یابد.
داشت گندم
این مرحله از دوران رشدی گندم نیز بسیار پراهمیت می‌باشد. آبیاری، مبارزه با علف‌های هرز و بیماری‌ها و کود سرک در این زمان از اهمیت بخصوصی برخوردار است.
آبیاری مزارع
مراحل مهم آبیاری در زراعت گندم عبارتند از:
- مرحله جوانه زدن (خاک آب )
- مرحله پنجه دادن (پنجه آب )
- مرحله ساقه رفتن ( ساقاب)
- مرحله سنبله رفتن) خوشاب )
- مرحله گل رفتن ( گل آب )
- مرحله دانه بستن (دان آب)
اولین آبیاری پس از کاشت گندم، شروع مرحله داشت را نوید می‌دهد. مراقبت در این امر یعنی آبیاری اول، آن هم به موقع می‌تواند تأثیر بسزایی در عملکرد داشته باشد. گندم نباید بیش از ۵ الی ۶ روز بدون آب در زمین بماند. چرا که خطر حمله مورچه‌ها و نیز در صورت وجود کمی رطوبت خطر پوسیده شدن دانه آنها را تهدید می‌کند.
در اکثر مواقع آب اول توسط بارندگی انجام می‌گردد. به منظور بالا بردن درصد سبز مزرعه و یکنواختی آن، آب باید در فارو‌ها به ملایمت جریان داشته باشد و تا آبیاری کامل سطح مزرعه و جذب آب به وسیله خاک که حدود ۲۰ تا ۲۴ ساعت طول می‌کشد ادامه یابد.
کنترل علف‌های هرز
کنترل علف‌های هرز به دو طریق زراعی و شیمیایی امکانپذیر است.
آفات و بیماری‌های مهم گندم
سن گندم، شته روسی، زنگ گندم، سیاهک پنهان گندم، سیاهک آشکار گندم، سفیدک سطحی گندم
برداشت گندم
در زمان برداشت گندم باید دانه‌های گندم کاملاً رسیده باشند و از برداشت گندم‌های نارس خودداری شود. برداشت غلات قبل از رسیدگی کامل بوته باعث پایین آمدن عملکرد و کیفیت محصول می‌گردد. دانه‌هایی که رشد کامل نکرده باشند چروکیده و سبک وزن بوده و مقدار نشاسته آنها پایین‌تر از حد معمول است.
تأخیر در برداشت گندم نیز باعث خشک شدن بیش از حد دانه‌ها شده و در نتیجه درصدی از دانه‌ها طی خرمن کوبی شکسته می‌شوند. ر‌ها کردن طولانی محصول رسیده در مزرعه باعث ریزش دانه، خوابیدگی بوته‌ها و افزایش خسارت پرندگان می‌گردد. در حالت رسیدگی کامل کلش گندم زرد و خشک و دانه گندم نیمه سخت یا سخت می‌باشد و هنگام پیچیدن ساقه به دور دست ساقه‌ها شکسته می‌شوند.
در برداشت گندم با کمباین اگر محصول خیلی زود یا خیلی دیر برداشت شود ممکن است به علت صدمه دیدگی یا تلفات دانه‌ها درآمد حاصله کاهش پیدا کند. رطوبت گندم در زمان برداشت باید بین ۱۲ تا ۱۴ درصد باشد. چنانچه رطوبت محصول بالا باشد عمل جداسازی بخوبی انجام نشده و در صورتی که رطوبت دانه کم باشد، شکستگی دانه‌ها زیاد خواهد بود.
وجود علف‌های هرز در مزرعه نیز مشکلات خاصی را در کار با کمباین ایجاد می‌کند.
برداشت گندم با کمباین و میزان افت و ریزش آن به عواملی چون رطوبت دانه، درجه حرارت هوا، وضعیت مزرعه (تراکم)، نوع گیاه، ژنتیک بذر، خوابیدگی محصول، وضعیت قسمت‌های مختلف کمباین( نو یا فرسوده بودن آن) و تجربه راننده
